Przejdź do zawartości

Ogród Sprawiedliwych w Warszawie

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Ogród Sprawiedliwych
w Warszawie
Ilustracja
Ogród Sprawiedliwych
Państwo

 Polska

Miejscowość

Warszawa

Dzielnica

Wola

Data założenia

5 czerwca 2014 r.

Projektant

pracownia architektury krajobrazu „Abies” Barbary Kraus-Galińskiej

Położenie na mapie Warszawy
Mapa konturowa Warszawy, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Ogród Sprawiedliwych w Warszawie”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „Ogród Sprawiedliwych w Warszawie”
Położenie na mapie województwa mazowieckiego
Mapa konturowa województwa mazowieckiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Ogród Sprawiedliwych w Warszawie”
52°14′44,8″N 20°59′22,3″E/52,245778 20,989528

Ogród Sprawiedliwych w Warszawie – miejsce pamięci na wolskim Muranowie.

Historia

[edytuj | edytuj kod]

Inicjatorami pomysłu są warszawski Dom Spotkań z Historią i włoska fundacja GARIWO[1]. Ogród znajduje się na skwerze im. „Jura” Gorzechowskiego, na terenie dawnego więzienia kobiecego „Serbia”, pomiędzy ulicami Dzielną i Pawią, w pobliżu al. Jana Pawła II i kościoła św. Augustyna. Ogród zaprojektowała pracownia architektury krajobrazu „Abies” Barbary Kraus-Galińskiej[2].

Charakter warszawskiego Ogrodu nawiązuje do istniejącego w Mediolanie Światowego Ogrodu Sprawiedliwych, w którym honorowani są również polscy Sprawiedliwi.

W 2021 roku uhonorowano 7 osób ponieważ w 2020 roku uroczystość nie odbyła się[3].

Otwarcie

[edytuj | edytuj kod]

Uroczyste otwarcie ogrodu, które odbyło się 5 czerwca 2014, o. godz. 12:00, towarzyszyło obchodom Święta Wolności w 25. rocznicę wyborów 4 czerwca 1989 r[4]. W otwarciu ogrodu uczestniczyli bliscy uhonorowanych osób, w tym Aleksander Edelman, syn Marka Edelmana, rodzina premiera Tadeusza Mazowieckiego. Byli także burmistrz Woli Urszula Kierzkowska, przedstawiciel Ambasady Republiki Włoskiej Andrea Luca Lepore, minister nauki i szkolnictwa wyższego prof. Lena Kolarska-Bobińska oraz aktorka Maja Komorowska. W inaugurację Ogrodu Sprawiedliwych w Warszawie włączyło się Muzeum Historii Żydów Polskich[5].

Komitet Ogrodu Sprawiedliwych

[edytuj | edytuj kod]

W skład komitetu sprawiedliwych weszli: Władysław Bartoszewski, Bogdan Białek, Prezes Stowarzyszenia im. Jana Karskiego, Alicja Bartuś, Międzynarodowy Dom Spotkań w Oświęcimiu, Konstanty Gebert, publicysta, dziennikarz, Zbigniew Gluza, Prezes Fundacji Ośrodka KARTA, Redaktor Naczelny kwartalnika „Karta”, Annalia Guglielmi (przedstawicielka GARIWO w Polsce), Tomasz Thun-Janowski, Dyrektor Biura Kultury Urzędu m.st. Warszawy, Piotr Jakubowski, Dyrektor Domu Spotkań z Historią, Urszula Kierzkowska, Burmistrz Dzielnicy Wola w Warszawie, Maja Komorowska, aktorka, prof. Lena Kolarska-Bobińska, Minister Nauki i Szkolnictwa Wyższego, Jolanta Kurska, Prezeska Fundacji Centrum im. Prof. Bronisława Geremka, Zbigniew Nosowski, Redaktor Naczelny miesięcznika „Więź”, Wacław Oszajca, jezuita, publicysta, prof. Adam Daniel Rotfeld, współprzewodniczący Polsko-Rosyjskiej Grupy do Spraw Trudnych, Andrzej Rottermund, Dyrektor Zamku Królewskiego w Warszawie, Paula Sawicka, Stowarzyszenie Otwarta Rzeczpospolita, Michael Joseph Schudrich, Naczelny Rabin Polski, Joanna Sobolewska-Pyz, Stowarzyszenie Dzieci Holocaustu, Anna Stupnicka-Bando, Polskie Towarzystwo Sprawiedliwych Wśród Narodów Świata, Róża Thun, deputowana do Parlamentu Europejskiego, Józef Wancer, Fundacja Auschwitz-Birkenau, Ewa Wierzyńska, Fundacja Edukacyjna Jana Karskiego, Muzeum Historii Polski, Małgorzata Zakrzewska, Przewodnicząca Komisji Kultury i Promocji Rady m.st. Warszawy[1][6].

W latach 2013–2022 pracom Komitetu przewodniczył prezes Ośrodka Karta Zbigniew Gluza[7]. Od 2022 r. przewodniczącą Komitetu jest Agnieszka Bieńczyk-Missala.

Upamiętnienia

[edytuj | edytuj kod]
Rok Osoba Obywatelstwo Napis Osoba odsłaniająca
5 czerwca 2014 Jan Karski Polska emisariuszowi Polski Podziemnej, który wzywał do powstrzymania zagłady Żydów, a bierność aliantów nazwał drugim grzechem pierworodnym ludzkości Ewa Wierzyńska
Marek Edelman Polska członkowi dowództwa powstania w getcie warszawskim, społecznikowi i lekarzowi nieuustępliwemu – służąc skrzywdzonym, odbudowywał moralny ład świata syn Marka Edelmana – Aleksander oraz Paula Sawicka
Tadeusz Mazowiecki Polska politykowi dążącemu do wspólnego dobra, który w proteście przeciw bezczynności świata złożył mandat wysłannika ONZ w Bośni i Hercegowinie synowie Tadeusza Mazowieckiego – Wojciech, Adam i Michał
Anna Politkowska Rosja rosyjskiej dziennikarce, zamordowanej za ujawnienie korupcji oraz popełnianych przez jej kraj zbrodni wojennych w Czeczenii aktorka Maja Komorowska
Magdalena Grodzka-Gużkowska Polska żołnierzowi podziemia, ratującej Żydów z warszawskiego getta, prekursorce leczenia dzieci autystycznych Artur Matys
Antonia Locatelli Włochy włoskiej misjonarce, która w Ruandzie poniosła męczeńską śmierć, alarmując świat o ludobójstwie Tutsich siostra Antonii Locatelli – Andreina
27 kwietnia 2015 Petro Hryhorenko Ukraina generałowi sowieckiej armii, który w pełni kariery odrzucił system i swą w nim rolę, stając po stronie prześladowanych, w tym wydziedziczonych Tatarów Masza Makarowa
Nelson Mandela Południowa Afryka przeciwnikowi apartheidu, wolnemu od nienawiści i odwetu, który przeprowadził RPA ze stanu wojny domowej do obywatelskiej wolności Mamadou Diouf
Hasan Mazhar Turcja gubernatorowi Ankary, który wbrew zbrodniom władz i społecznemu na nie przyzwoleniu, odmówił udziału w ludobójstwie tureckich Ormian (1915-1917) Edward Mier-Jędrzejowicz
21 czerwca 2016[8] Witold Pilecki Polska kawalerzyście, przewodnikowi po piekle nazizmu, dobrowolnemu więźniowi Auschwitz, którego raporty miały alarmować świat, ocalać ofiary wnuczka Witolda Pileckiego, Beata Pilecka-Różycka
Władysław Bartoszewski Polska świadkowi okrucieństw obu totalitaryzmów, który – stawiając opór kłamstwu i przemocy – był uosobieniem przyzwoitości syn Władysława Bartoszewskiego – Teofil oraz Adam Rotfeld
Jan Zieja Polska księdzu, który zawsze, także w wojnach, trwał przy przykazaniu »nie zabijaj – nigdy nikogo«, uznanemu za »żywy dowód na istnienie Boga« Zbigniew Gluza
5 czerwca 2017[9] Natalja Gorbaniewska / Polska
Jan Jelinek Czechosłowacja / Polska
Roberto Kozak Argentyna argentyńskiemu dyplomacie, ratującemu z poświęceniem dziesiąti tysięcy obywateli Chile, represjonowanych przez reżim Pinocheta
18 czerwca 2018[10] Rafał Lemkin Polska polskiemu prawnikowi, który – uniknąwszy Zagłady – zdefiniował ludobójstwo i zmobilizował świat do jego zwalczania' prawo przeciwstawił bezprawiu kierowniczka Oświęcimskiego Instytutu Praw Człowieka i Międzynarodowego Domu Spotkań Młodzieży Alicja Bartuś
Adalbert Wojciech Zink Niemcy / Polska warmińskiemu księdzu, obywatelowi niemieckiemu, potem polskiemu, człowiekowi niezłomnemu, więźniowi PRL, który łączył ludzi i narody wójt gminy Gietrzwałd Jan Kasprowicz
Armin Wegner Niemcy niemieckiemu wojskowemu, który jako świadek ludobójstwa Ormian odrzucił milczenie wobec zbrodni Turcji, a po latach – hitlerowskich Niemiec syn Misza Wegner
27 czerwca 2019[11] Ewelina Lipko-Lipczyńska Polska nauczycielka polskiego, która w czasie II wojny światowej ratowała Żydów, a w 1968 roku jawnie sprzeciwiała się antysemickiej nagonce władz PRL siostrzenica uhonorowanej Anna Rycombel
Arsienij Borisowicz Roginski Rosja rosyjski historyk i działacz polityczny badający zbrodnie stalinowskie, przewodniczący Stowarzyszenia "Memoriał" współzałożycielka Stowarzyszenia Memoriał Jelena Zemkova
Raul Wallenberg Szwecja szwedzki dyplomata, który w czasie wojny uratował od eksterminacji kilkadziesiąt tysięcy węgierskich Żydów ambasador Królestwa Szwecji Stefan Gullgren
2020 (odsłonięcie 23 września 2021) Karol Modzelewski Polska intelektualiście, który – poznawszy istotę systemu komunistycznego – stanął, jako opozycjonista i więzień sumienia, w obronie wolności społeczeństwa
Stanisław Pietrow Rosja sowieckiemu oficerowi, którego odwaga w 1983 roku uchroniła świat przed kataklizmem wojny nuklearnej – zaryzykował w imię dobra ludzkości
Antonina Wyrzykowska Polska mieszkańce wsi pod Jedwabnem, ratującej Żydów pod okupacją niemiecką i karanej za to nienawiścią swoich podczas wojny i po niej
2021 (odsłonięcie 23 września 2021) Hrant Dink Turcja Armenia
Julia Ilisińska Polska współorganizatorce pomocy więźniom Auschwitz, która mimo aresztowania, brutalnego śledztwa i zagrożenia życia, nikogo nie wydała
Emanuel Ringelblum Polska twórcy grupy „Oneg Szabat” i Konspiracyjnego Archiwum Getta Warszawy, które chroniąc świadectwa Zagłady dla przyszłych pokoleń, ocaliło świat
Liu Xiaobo
2022 (odsłonięcie 26 września 2022)[12] Mosze Bejski Polska Izrael
Bronisław Geremek Polska
Wilhelm Hosenfeld III Rzesza Niemcy
Antonina i Jan Żabińscy Polska
2023[13] Siergiej Kowalow / Rosja
Gareth Jones Wielka Brytania
Alfreda Markowska Polska
2024 Jacek Kuroń Polska
Vivian Silver Kanada
Amer Abu Sabila Izrael
Andrzej Szeptycki i Klemens Szeptycki Ukraina

Kandydaci

[edytuj | edytuj kod]

Co roku upamiętniane będą trzy osoby. Pojęcie Sprawiedliwego użyte po raz pierwszy w Memoriale Jad Waszem z upływem lat nabrało uniwersalnego wymiaru. Tytuł, święto oraz upamiętniające Sprawiedliwych ogrody służą honorowaniu nie tylko Sprawiedliwych uznanych przez Jad Waszem (osób, które w czasie II wojny światowej niosły pomoc Żydom), ale wszystkich, którzy w obliczu totalitaryzmu i ludobójstwa mieli odwagę bronić godności człowieka, pomagać ofiarom, czy występować w obronie prawdy. Definicja ta obejmuje Sprawiedliwych spod wszystkich szerokości geograficznych, którzy swoich czynów dokonali w XX i XXI wieku[14]. Komitet przyjmuje kandydatury jedynie osób nieżyjących[15].

Kandydaturę do 30 listopada może zgłosić każdy, natomiast zatwierdza je – poprzez głosowanie – Komitet Ogrodu Sprawiedliwych w Warszawie[16].

W II edycji (2015) zgłoszono 17, a w IV edycji (2017) 19 kandydatur[17].

Galeria

[edytuj | edytuj kod]

Krytyka

[edytuj | edytuj kod]

Idea Ogrodu krytykowana jest za jego europocentryzm i skupianie się w większości na znanych tragediach, szeroko omawianych medialnie, ze szczególnym naciskiem na zagładę Żydów podczas II wojny światowej. Do roku 2019 przemilczano choćby ludobójstwa w Kambodży, Gwatemali, Burundi, Timorze Wschodnim, Darfurze, Asyryjczyków, Greków Pontyjskich, ISIS i wielu innych pozaeuropejskich. Upamiętnienia skupiają się na działaczach Unii Wolności, pomijając rolę osób związanych z walką z komunizmem przez środowisko związane z Prawem i Sprawiedliwością[potrzebny przypis].

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. a b Ogród Sprawiedliwych w Warszawie [online], Jewish.org.pl [dostęp 2014-06-06] [zarchiwizowane z adresu 2014-07-14] (pol.).
  2. Na Woli otwarto pierwszy w Polsce Ogród Sprawiedliwych [online], Wyborcza.pl [dostęp 2017-11-19].
  3. Kolejne drzewa i kamienie w Ogrodzie Sprawiedliwych [online], um.warszawa.pl [dostęp 2023-02-03] (pol.).
  4. Rajskie jabłonie dla sprawiedliwych - Wola [online], tvnwarszawa.tvn24.pl [dostęp 2017-11-19] (pol.).
  5. Stolica ma Ogród Sprawiedliwych | zyciewarszawy.pl [online], www.zw.com.pl [dostęp 2017-11-19] (pol.).
  6. Otwarto pierwszy w Polsce Ogród Sprawiedliwych [online], Portal Katolickiej Agencji Informacyjnej [dostęp 2017-12-03] [zarchiwizowane z adresu 2014-12-28].
  7. Na Woli powstaje Ogród Sprawiedliwych. Kogo tam upamiętnią? [online], Wyborcza.pl, 6 marca 2014 [dostęp 2017-11-19] [zarchiwizowane z adresu 2016-02-15] (pol.).
  8. NewsBook, WARSZAWA: W Ogrodzie Sprawiedliwych [online], NewsBook, 14 czerwca 2016 [dostęp 2019-03-07] (pol.).
  9. Czwarta edycja upamiętnień w Ogrodzie Sprawiedliwych – Dom Spotkań z Historią [online], Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN [dostęp 2019-03-07] (pol.).
  10. Warsawnow, Upamiętnienia w Ogrodzie Sprawiedliwych [online], Warsaw Now! Najciekawsze Wydarzenia i Miejsca w Warszawie, 16 czerwca 2018 [dostęp 2019-03-07] (pol.).
  11. Europejski Dzień Pamięci o Sprawiedliwych. Znamy nazwiska laureatów [online], PolskieRadio24.pl [dostęp 2019-03-07].
  12. Nowe drzewa ku czci Sprawiedliwych. [w:] Urząd m.st. Warszawy [on-line]. um.warszawa.pl, 26 września 2022. [dostęp 2023-01-07].
  13. Maciej Replewicz: Komitet Fundacji Ogród Sprawiedliwych ogłosił nazwiska nowych Sprawiedliwych. dzieje.pl, 6 marca 2023. [dostęp 2023-03-06].
  14. Otwarcie pierwszego Polskiego Ogrodu Sprawiedliwych [online], Kontynent Warszawa – Warszawa Wielu Kultur [dostęp 2017-11-19] [zarchiwizowane z adresu 2016-03-04] (pol.).
  15. Warszawa: otwarto pierwszy w Polsce Ogród Sprawiedliwych [online], Tygodnik Katolicki Niedziela [dostęp 2017-11-19] (pol.).
  16. Ogrody Sprawiedliwych – Idea [online], sprawiedliwi.dsh.waw.pl [dostęp 2023-02-03].
  17. Czwarta edycja upamiętnień w Ogrodzie Sprawiedliwych – Dom Spotkań z Historią | Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN w Warszawie [online], www.polin.pl [dostęp 2023-02-03].