Ogród Sprawiedliwych w Warszawie
Ogród Sprawiedliwych | |
Państwo | |
---|---|
Miejscowość |
Warszawa |
Dzielnica |
Wola |
Data założenia |
5 czerwca 2014 r. |
Projektant |
pracownia architektury krajobrazu „Abies” Barbary Kraus-Galińskiej |
Położenie na mapie Warszawy | |
Położenie na mapie Polski | |
Położenie na mapie województwa mazowieckiego | |
52°14′44,8″N 20°59′22,3″E/52,245778 20,989528 |
Ogród Sprawiedliwych w Warszawie – miejsce pamięci na wolskim Muranowie.
Historia
[edytuj | edytuj kod]Inicjatorami pomysłu są warszawski Dom Spotkań z Historią i włoska fundacja GARIWO[1]. Ogród znajduje się na skwerze im. „Jura” Gorzechowskiego, na terenie dawnego więzienia kobiecego „Serbia”, pomiędzy ulicami Dzielną i Pawią, w pobliżu al. Jana Pawła II i kościoła św. Augustyna. Ogród zaprojektowała pracownia architektury krajobrazu „Abies” Barbary Kraus-Galińskiej[2].
Charakter warszawskiego Ogrodu nawiązuje do istniejącego w Mediolanie Światowego Ogrodu Sprawiedliwych, w którym honorowani są również polscy Sprawiedliwi.
W 2021 roku uhonorowano 7 osób ponieważ w 2020 roku uroczystość nie odbyła się[3].
Otwarcie
[edytuj | edytuj kod]Uroczyste otwarcie ogrodu, które odbyło się 5 czerwca 2014, o. godz. 12:00, towarzyszyło obchodom Święta Wolności w 25. rocznicę wyborów 4 czerwca 1989 r[4]. W otwarciu ogrodu uczestniczyli bliscy uhonorowanych osób, w tym Aleksander Edelman, syn Marka Edelmana, rodzina premiera Tadeusza Mazowieckiego. Byli także burmistrz Woli Urszula Kierzkowska, przedstawiciel Ambasady Republiki Włoskiej Andrea Luca Lepore, minister nauki i szkolnictwa wyższego prof. Lena Kolarska-Bobińska oraz aktorka Maja Komorowska. W inaugurację Ogrodu Sprawiedliwych w Warszawie włączyło się Muzeum Historii Żydów Polskich[5].
Komitet Ogrodu Sprawiedliwych
[edytuj | edytuj kod]W skład komitetu sprawiedliwych weszli: Władysław Bartoszewski, Bogdan Białek, Prezes Stowarzyszenia im. Jana Karskiego, Alicja Bartuś, Międzynarodowy Dom Spotkań w Oświęcimiu, Konstanty Gebert, publicysta, dziennikarz, Zbigniew Gluza, Prezes Fundacji Ośrodka KARTA, Redaktor Naczelny kwartalnika „Karta”, Annalia Guglielmi (przedstawicielka GARIWO w Polsce), Tomasz Thun-Janowski, Dyrektor Biura Kultury Urzędu m.st. Warszawy, Piotr Jakubowski, Dyrektor Domu Spotkań z Historią, Urszula Kierzkowska, Burmistrz Dzielnicy Wola w Warszawie, Maja Komorowska, aktorka, prof. Lena Kolarska-Bobińska, Minister Nauki i Szkolnictwa Wyższego, Jolanta Kurska, Prezeska Fundacji Centrum im. Prof. Bronisława Geremka, Zbigniew Nosowski, Redaktor Naczelny miesięcznika „Więź”, Wacław Oszajca, jezuita, publicysta, prof. Adam Daniel Rotfeld, współprzewodniczący Polsko-Rosyjskiej Grupy do Spraw Trudnych, Andrzej Rottermund, Dyrektor Zamku Królewskiego w Warszawie, Paula Sawicka, Stowarzyszenie Otwarta Rzeczpospolita, Michael Joseph Schudrich, Naczelny Rabin Polski, Joanna Sobolewska-Pyz, Stowarzyszenie Dzieci Holocaustu, Anna Stupnicka-Bando, Polskie Towarzystwo Sprawiedliwych Wśród Narodów Świata, Róża Thun, deputowana do Parlamentu Europejskiego, Józef Wancer, Fundacja Auschwitz-Birkenau, Ewa Wierzyńska, Fundacja Edukacyjna Jana Karskiego, Muzeum Historii Polski, Małgorzata Zakrzewska, Przewodnicząca Komisji Kultury i Promocji Rady m.st. Warszawy[1][6].
W latach 2013–2022 pracom Komitetu przewodniczył prezes Ośrodka Karta Zbigniew Gluza[7]. Od 2022 r. przewodniczącą Komitetu jest Agnieszka Bieńczyk-Missala.
Upamiętnienia
[edytuj | edytuj kod]Rok | Osoba | Obywatelstwo | Napis | Osoba odsłaniająca |
---|---|---|---|---|
5 czerwca 2014 | Jan Karski | emisariuszowi Polski Podziemnej, który wzywał do powstrzymania zagłady Żydów, a bierność aliantów nazwał drugim grzechem pierworodnym ludzkości | Ewa Wierzyńska | |
Marek Edelman | członkowi dowództwa powstania w getcie warszawskim, społecznikowi i lekarzowi nieuustępliwemu – służąc skrzywdzonym, odbudowywał moralny ład świata | syn Marka Edelmana – Aleksander oraz Paula Sawicka | ||
Tadeusz Mazowiecki | politykowi dążącemu do wspólnego dobra, który w proteście przeciw bezczynności świata złożył mandat wysłannika ONZ w Bośni i Hercegowinie | synowie Tadeusza Mazowieckiego – Wojciech, Adam i Michał | ||
Anna Politkowska | rosyjskiej dziennikarce, zamordowanej za ujawnienie korupcji oraz popełnianych przez jej kraj zbrodni wojennych w Czeczenii | aktorka Maja Komorowska | ||
Magdalena Grodzka-Gużkowska | żołnierzowi podziemia, ratującej Żydów z warszawskiego getta, prekursorce leczenia dzieci autystycznych | Artur Matys | ||
Antonia Locatelli | włoskiej misjonarce, która w Ruandzie poniosła męczeńską śmierć, alarmując świat o ludobójstwie Tutsich | siostra Antonii Locatelli – Andreina | ||
27 kwietnia 2015 | Petro Hryhorenko | generałowi sowieckiej armii, który w pełni kariery odrzucił system i swą w nim rolę, stając po stronie prześladowanych, w tym wydziedziczonych Tatarów | Masza Makarowa | |
Nelson Mandela | przeciwnikowi apartheidu, wolnemu od nienawiści i odwetu, który przeprowadził RPA ze stanu wojny domowej do obywatelskiej wolności | Mamadou Diouf | ||
Hasan Mazhar | gubernatorowi Ankary, który wbrew zbrodniom władz i społecznemu na nie przyzwoleniu, odmówił udziału w ludobójstwie tureckich Ormian (1915-1917) | Edward Mier-Jędrzejowicz | ||
21 czerwca 2016[8] | Witold Pilecki | kawalerzyście, przewodnikowi po piekle nazizmu, dobrowolnemu więźniowi Auschwitz, którego raporty miały alarmować świat, ocalać ofiary | wnuczka Witolda Pileckiego, Beata Pilecka-Różycka | |
Władysław Bartoszewski | świadkowi okrucieństw obu totalitaryzmów, który – stawiając opór kłamstwu i przemocy – był uosobieniem przyzwoitości | syn Władysława Bartoszewskiego – Teofil oraz Adam Rotfeld | ||
Jan Zieja | księdzu, który zawsze, także w wojnach, trwał przy przykazaniu »nie zabijaj – nigdy nikogo«, uznanemu za »żywy dowód na istnienie Boga« | Zbigniew Gluza | ||
5 czerwca 2017[9] | Natalja Gorbaniewska | / | ||
Jan Jelinek | / | |||
Roberto Kozak | argentyńskiemu dyplomacie, ratującemu z poświęceniem dziesiąti tysięcy obywateli Chile, represjonowanych przez reżim Pinocheta | |||
18 czerwca 2018[10] | Rafał Lemkin | polskiemu prawnikowi, który – uniknąwszy Zagłady – zdefiniował ludobójstwo i zmobilizował świat do jego zwalczania' prawo przeciwstawił bezprawiu | kierowniczka Oświęcimskiego Instytutu Praw Człowieka i Międzynarodowego Domu Spotkań Młodzieży Alicja Bartuś | |
Adalbert Wojciech Zink | / | warmińskiemu księdzu, obywatelowi niemieckiemu, potem polskiemu, człowiekowi niezłomnemu, więźniowi PRL, który łączył ludzi i narody | wójt gminy Gietrzwałd Jan Kasprowicz | |
Armin Wegner | niemieckiemu wojskowemu, który jako świadek ludobójstwa Ormian odrzucił milczenie wobec zbrodni Turcji, a po latach – hitlerowskich Niemiec | syn Misza Wegner | ||
27 czerwca 2019[11] | Ewelina Lipko-Lipczyńska | nauczycielka polskiego, która w czasie II wojny światowej ratowała Żydów, a w 1968 roku jawnie sprzeciwiała się antysemickiej nagonce władz PRL | siostrzenica uhonorowanej Anna Rycombel | |
Arsienij Borisowicz Roginski | rosyjski historyk i działacz polityczny badający zbrodnie stalinowskie, przewodniczący Stowarzyszenia "Memoriał" | współzałożycielka Stowarzyszenia Memoriał Jelena Zemkova | ||
Raul Wallenberg | szwedzki dyplomata, który w czasie wojny uratował od eksterminacji kilkadziesiąt tysięcy węgierskich Żydów | ambasador Królestwa Szwecji Stefan Gullgren | ||
2020 (odsłonięcie 23 września 2021) | Karol Modzelewski | intelektualiście, który – poznawszy istotę systemu komunistycznego – stanął, jako opozycjonista i więzień sumienia, w obronie wolności społeczeństwa | ||
Stanisław Pietrow | sowieckiemu oficerowi, którego odwaga w 1983 roku uchroniła świat przed kataklizmem wojny nuklearnej – zaryzykował w imię dobra ludzkości | |||
Antonina Wyrzykowska | mieszkańce wsi pod Jedwabnem, ratującej Żydów pod okupacją niemiecką i karanej za to nienawiścią swoich podczas wojny i po niej | |||
2021 (odsłonięcie 23 września 2021) | Hrant Dink | |||
Julia Ilisińska | współorganizatorce pomocy więźniom Auschwitz, która mimo aresztowania, brutalnego śledztwa i zagrożenia życia, nikogo nie wydała | |||
Emanuel Ringelblum | twórcy grupy „Oneg Szabat” i Konspiracyjnego Archiwum Getta Warszawy, które chroniąc świadectwa Zagłady dla przyszłych pokoleń, ocaliło świat | |||
Liu Xiaobo | ||||
2022 (odsłonięcie 26 września 2022)[12] | Mosze Bejski | |||
Bronisław Geremek | ||||
Wilhelm Hosenfeld | ||||
Antonina i Jan Żabińscy | ||||
2023[13] | Siergiej Kowalow | / | ||
Gareth Jones | ||||
Alfreda Markowska | ||||
2024 | Jacek Kuroń | |||
Vivian Silver | ||||
Amer Abu Sabila | ||||
Andrzej Szeptycki i Klemens Szeptycki |
Kandydaci
[edytuj | edytuj kod]Co roku upamiętniane będą trzy osoby. Pojęcie Sprawiedliwego użyte po raz pierwszy w Memoriale Jad Waszem z upływem lat nabrało uniwersalnego wymiaru. Tytuł, święto oraz upamiętniające Sprawiedliwych ogrody służą honorowaniu nie tylko Sprawiedliwych uznanych przez Jad Waszem (osób, które w czasie II wojny światowej niosły pomoc Żydom), ale wszystkich, którzy w obliczu totalitaryzmu i ludobójstwa mieli odwagę bronić godności człowieka, pomagać ofiarom, czy występować w obronie prawdy. Definicja ta obejmuje Sprawiedliwych spod wszystkich szerokości geograficznych, którzy swoich czynów dokonali w XX i XXI wieku[14]. Komitet przyjmuje kandydatury jedynie osób nieżyjących[15].
Kandydaturę do 30 listopada może zgłosić każdy, natomiast zatwierdza je – poprzez głosowanie – Komitet Ogrodu Sprawiedliwych w Warszawie[16].
W II edycji (2015) zgłoszono 17, a w IV edycji (2017) 19 kandydatur[17].
Galeria
[edytuj | edytuj kod]-
Marek Edelman
-
Hasan Mazahar
-
Petro Hryhorenko
-
Antonia Locatelli
-
Magdalena Grodzka-Gużkowska
-
Anna Politkowska
-
Rafał Lemkin
Krytyka
[edytuj | edytuj kod]Idea Ogrodu krytykowana jest za jego europocentryzm i skupianie się w większości na znanych tragediach, szeroko omawianych medialnie, ze szczególnym naciskiem na zagładę Żydów podczas II wojny światowej. Do roku 2019 przemilczano choćby ludobójstwa w Kambodży, Gwatemali, Burundi, Timorze Wschodnim, Darfurze, Asyryjczyków, Greków Pontyjskich, ISIS i wielu innych pozaeuropejskich. Upamiętnienia skupiają się na działaczach Unii Wolności, pomijając rolę osób związanych z walką z komunizmem przez środowisko związane z Prawem i Sprawiedliwością[potrzebny przypis].
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b Ogród Sprawiedliwych w Warszawie [online], Jewish.org.pl [dostęp 2014-06-06] [zarchiwizowane z adresu 2014-07-14] (pol.).
- ↑ Na Woli otwarto pierwszy w Polsce Ogród Sprawiedliwych [online], Wyborcza.pl [dostęp 2017-11-19] .
- ↑ Kolejne drzewa i kamienie w Ogrodzie Sprawiedliwych [online], um.warszawa.pl [dostęp 2023-02-03] (pol.).
- ↑ Rajskie jabłonie dla sprawiedliwych - Wola [online], tvnwarszawa.tvn24.pl [dostęp 2017-11-19] (pol.).
- ↑ Stolica ma Ogród Sprawiedliwych | zyciewarszawy.pl [online], www.zw.com.pl [dostęp 2017-11-19] (pol.).
- ↑ Otwarto pierwszy w Polsce Ogród Sprawiedliwych [online], Portal Katolickiej Agencji Informacyjnej [dostęp 2017-12-03] [zarchiwizowane z adresu 2014-12-28] .
- ↑ Na Woli powstaje Ogród Sprawiedliwych. Kogo tam upamiętnią? [online], Wyborcza.pl, 6 marca 2014 [dostęp 2017-11-19] [zarchiwizowane z adresu 2016-02-15] (pol.).
- ↑ NewsBook, WARSZAWA: W Ogrodzie Sprawiedliwych [online], NewsBook, 14 czerwca 2016 [dostęp 2019-03-07] (pol.).
- ↑ Czwarta edycja upamiętnień w Ogrodzie Sprawiedliwych – Dom Spotkań z Historią [online], Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN [dostęp 2019-03-07] (pol.).
- ↑ Warsawnow, Upamiętnienia w Ogrodzie Sprawiedliwych [online], Warsaw Now! Najciekawsze Wydarzenia i Miejsca w Warszawie, 16 czerwca 2018 [dostęp 2019-03-07] (pol.).
- ↑ Europejski Dzień Pamięci o Sprawiedliwych. Znamy nazwiska laureatów [online], PolskieRadio24.pl [dostęp 2019-03-07] .
- ↑ Nowe drzewa ku czci Sprawiedliwych. [w:] Urząd m.st. Warszawy [on-line]. um.warszawa.pl, 26 września 2022. [dostęp 2023-01-07].
- ↑ Maciej Replewicz: Komitet Fundacji Ogród Sprawiedliwych ogłosił nazwiska nowych Sprawiedliwych. dzieje.pl, 6 marca 2023. [dostęp 2023-03-06].
- ↑ Otwarcie pierwszego Polskiego Ogrodu Sprawiedliwych [online], Kontynent Warszawa – Warszawa Wielu Kultur [dostęp 2017-11-19] [zarchiwizowane z adresu 2016-03-04] (pol.).
- ↑ Warszawa: otwarto pierwszy w Polsce Ogród Sprawiedliwych [online], Tygodnik Katolicki Niedziela [dostęp 2017-11-19] (pol.).
- ↑ Ogrody Sprawiedliwych – Idea [online], sprawiedliwi.dsh.waw.pl [dostęp 2023-02-03] .
- ↑ Czwarta edycja upamiętnień w Ogrodzie Sprawiedliwych – Dom Spotkań z Historią | Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN w Warszawie [online], www.polin.pl [dostęp 2023-02-03] .